Piano Nobile miasta

„Wspinaczka w górę wiąże się z odkupieniem. Dzieje się tak dzięki sile słowa 'nad' i mocy słowa 'w górę'. Nawet ci, którzy od dawna już nie wierzą w Niebo i Piekło, nie mogą zmienić słów 'nad' i 'pod'.”

Erich Kästner

„Górny taras zawsze stanowił piano nobile miasta.”

Andrzej Kiciński

 

Jaki widok rozciągał się przed oczami przybyszów, którzy tysiąc lat temu zawitali w okolice dzisiejszej Warszawy? Co tu znaleźli i co skłonić ich mogło do zakładania osad? Nie bez znaczenia jest rozważanie zdarzeń, które leżą u podstaw historii naszego miasta. Prześledzenie genezy struktury miejskiej pozwoli nam dostrzec ciekawą prawidłowość - dojrzeć wartość.

Miejsce

Geografowie tacy jak Yi-Fu Tuan pomogli nam zrozumieć, że kluczową kategorią w opisie przestrzeni i zachodzących w niej procesów jest kwestia doświadczenia ludzkiego. Pojęcia przestrzeń i miejsce określają doświadczenia właśnie. Dlaczego jakieś miejsce jest szczególne, tzn. dlaczego miejsce jest Miejscem? Dlaczego jakieś Wydarzenie akurat tu ma miejsce, a nie gdzie indziej?

"Miejsca stają się w oczywisty sposób realne dzięki rozmaitym środkom: rywalizacji i konfliktom z innymi miejscami, walorom widokowym, ewokacyjnej sile sztuki, architektury, obrzędów i rytów. Miejsca stają się w oczywisty sposób realne dzięki dramatyzacji."

Potrzeba więc sceny dramatu – Miejsca. A gdzie na monotonnej, równinnej Nizinie Mazowieckiej tkwił potencjał dla dramatyzacji?

(...)

miasto na krawędzi

Nie wnikajmy w szczegóły powstania jednostki geograficznej, jaką jest Skarpa Wiślana. Powstało na ten temat wiele opracowań, a poza tym sprawa wciąż nie jest jednoznaczna i jasna, tym bardziej należy pozostawić ją specjalistom. Wystarczy tyle:

"Równinny krajobraz  rejonu Warszawy powstał w obecnej formie po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Górującą nad okolicą płaską równinę wysoczyzny, której stoki spadają nieznacznie ku wschodowi i północy (...), podcinały od wschodu wody również ukształtowanej już Wisły.”

Warszawa leży na obszarze Niziny Mazowieckiej, czyli rozległego, płaskiego i krajobrazowo raczej monotonnego terenu. Jedynym miejscem zaburzenia jej charakteru jest liniowe przełamanie: Nizina przecięta jest blisko 20-metrowym urwiskiem,  rozdzielona na dwie podstawowe jednostki morfologiczne:

• Równinę Warszawską - wysoczyznę morenową
• Dolinę Wisły

Mamy zatem dwa liniowe elementy krystalizujące przestrzeń. Wszędzie tam, gdzie łuk linii skarpy stykał się z korytem rzeki, powstawały szczególne warunki przestrzenne – Miejsca. I w tych Miejscach, na całej długości Wisły, powstawały osady, później miasta.

Nie powinien wprawiać nas w zdumienie fakt, że to szczególne miejsce, jakim była i jest korona skarpy, stanowiło scenę dla Wydarzenia jakim jest miasto.

[powyżej przytoczono fragmenty pracy magisterskiej "Miasto na krawędzi - na krawędzi Miasta", Artur Jerzy Filip, Warszawa 2009]